Kino kobiet na festiwalu Millennium Docs Against Gravity 2024
W tegorocznej edycji Millennium Docs Against Gravity ważne miejsce zajmują filmowe dokumenty o kobietach. O sekcji „Niezapomniane historie kobiet” opowiada dyrektor artystyczny festiwalu Karol Piekarczyk, a o retrospektywie twórczości Barbary Hammer, pionierki kina queer, ikony i aktywistki – kuratorki Krystyna Mazur i Gabriela Sitek.
Millennium Docs Against Gravity to od ponad dwóch dekad największe święto kina dokumentalnego w Polsce. Tegoroczna edycja festiwalu odbywa się w siedmiu miastach w całym kraju (w Warszawie, we Wrocławiu, w Gdyni, Poznaniu, Katowicach, Łodzi i Bydgoszczy) i potrwa do 19 maja. Od 21 maja do 3 czerwca festiwalowe dokumenty będzie można oglądać online.
W programie znalazło się blisko 190 filmów z całego świata prezentowanych w ramach 16 sekcji i restrospektyw. Ważną część MDAG 2024 stanowią filmy dokumentalne przywracające pamięć o kobiecych herstoriach. O tym, dlaczego warto je zobaczyć, rozmawiamy z twórcami festiwalu.
„Niezapomniane historie kobiet”: Uważność i empatia
Bogactwu kobiecych herstorii poświęcono sekcję „Niezapomniane historie kobiet”. – Podobnie jak w przypadku innych sekcji specjalnych na naszym festiwalu nie zakładaliśmy z góry, że chcemy stworzyć taką kategorię. Odwrotnie – podczas procesu selekcyjnego zauważyliśmy mocny trend w prezentowaniu ciekawych, nieoczywistych, silnych kobiecych bohaterek i na tej podstawie wyodrębniliśmy niezależną linię programową – tłumaczy Karol Piekarczyk. Dyrektor artystyczny festiwalu wraz z zespołem wytypował dziewięć wyjątkowych filmów podejmujących historie z zupełnie różnych porządków – od sportu przez naukę po sztukę.
Wiele prezentowanych tytułów przywraca pamięć o niezwykłych kobietach, które musiały walczyć o swoje miejsce w zdominowanym przez mężczyzn świecie. Jako przykłady Piekarczyk podaje „Jeszcze nie jestem tym, kim bym chciała” o nazywanej „czeską Nan Goldin” fotografce Libuše Jarcovjákovej, malowaną animację „Sen Sultany” o twórczości bengalskiej pisarki sci-fi Rokeyi Hossain oraz „Copa 71” – historię piłkarek, które w 1971 r. wzięły udział w pierwszy mundialu kobiecej piłki nożnej, ale po jego zakończeniu zostały zupełnie wymazanie z historii futbolu. W sekcji nie brakuje również intymnych portetów znanych postaci, jak Anita Pallenberg („W ogniu. Historia Anity Pallenberg”) czy Cyndi Lauper („Niech kanarek śpiewa”).
Powracającym tematem filmowych dokumentów prezentowanych w tej sekcji jest odkrywanie na nowo kobiecych biografii. W prezentowanych produkcjach miejsce tego, co Laura Mulvey nazwała „męskim spojrzeniem”, zajmują intersekcjonalne perspektywy uważnych reżyserek i reżyserów. Zdaniem Piekarskiego sam język dokumentu pozwala zobaczyć nawet znane już historie w zupełnie nowym świetle. – Mam poczucie, że dzięki dokumentom te niezwykłe historie wybrzmiewają lepiej, mocniej i co ważne – z większą empatią. Trzeba jednak zaznaczyć to, co reżyserki i reżyserzy od zawsze podkreślają – żeby nie traktować ich filmów jako obiektywnej prawdy, a raczej jako ich osobistą perspektywę na daną historię.
„Barbara Hammer. Pionierka kina queer, ikona, aktywistka”: Kino lesbijek
O kinie wymazanych kobiecych historii opowiada również retrospektywa Barbary Hammer, amerykańskiej reżyserki i jednej z pionierek lesbijskiej reprezentacji w kinie. Na przekór niechlubnej tradycji pomijania kobiecych doświadczeń (w szczególności tych queerowych) w kinie głównego nurtu twórczyni zwracała ku nim swoją kamerę już na początku lat 70. XX w. Na eksperymentalne kino Hammer składają się nakręcone na przestrzeni pięciu dekad shorty i filmy pełnometrażowe. – Filmy Hammer, w szczególności jej pierwsze krótkie metraże, były naprawdę przełomowe dla kina amerykańskiego, kina eksperymentalnego, dla reprezentacji lesbijek – w każdej z tych sfer robią małą rewolucję – tłumaczy Krystyna Mazur, jedna z kuratorek retrospektywy.
Jak zauważa Gabriela Sitek, druga współtwórczyni sekcji, mimo upływu lat kino Hammer wciąż zaskakuje aktualnością – na poziomie szukania języka, środków dla opowiadania różnorodnych historii osób nieheteronormatywnych. – W latach 70. nie było lesbijek na ekranie. W mainstreamie, pierwszy film lesbijski w Stanach, Desert Hearts Donny Deitch, pojawił się dopiero w 1985 roku. W filmie eksperymentalnym królowali panowie, których nie interesowały lesbijki. Co ciekawe, Hammer, kiedy decyduje się poświęcić reżyserii, nie zaczyna robić filmów dokumentalnych, pokazujących „pozytywne obrazy” z życia lesbijek, takie, które byłyby łatwe do przełknięcia i zjednałyby im homofobiczne społeczeństwo. Bierze się za trudny film eksperymentalny i od razu podejmuje te ryzykowne tematy: pokazuje nagość, seksualność, pożądanie… – dodaje Mazur.
Wzorowym tego przykładem jest „Dyketactics”, programowy manifest reżyserki, który wciąż budzi kontrowersje. Kino Hammer pozostaje w bezustannym ruchu, twórczyni pokazuje niuanse, zderza perspektywy – genderowe, klasowe, rasowe. O ich przecięciu opowiadają, m.in. „Nieruchomy punkt” i „Nitrofilmowe pocałunki”. Ważnym obszarem twórczości reżyserki jest także praca z archiwum. – Sposób jej pracy z obrazami odsyłającymi do historii, budowanie nowych znaczeń poprzez zestawianie odszukanych i funkcjonujących już obrazów jest gestem subwersywnym. Filmy Barbary Hammer nadal mogą uczyć podejrzliwego podejścia do obrazów, stawiać pytania o to, kto decyduje o formach przedstawień i kto jest z nich wykluczany – dodają kuratorki.
Już 17 maja w Kinotece 3 po projekcji filmów "Nitrofilmowe pocałunki" i "Sanctus" odbędzie się spotkanie poświęcone Queerowe narracje historyczne poświęcone tym tematom. W ramach spotkania o archiwum Barbary Hammer i jej sposobach pracy opowie dra Krystyna Mazur, która przez lata prowadziła w nim badania. O metodach przeprowadzania wywiadów dotyczących historii osób nieheteronormatywnych – zwłaszcza kobiet – i strategiach budowania inkluzywnych reprezentacji opowiedzą także gościnie, dra Anna Dżabagina i dra Joanna Ostrowska, członkinie Rady Programowej QueerMuzeum, powołanego przez Lambdę Warszawa, przed zbliżającym się otwarciem tej instytucji.
Pełny program 21. edycji Millennium Docs Against Gravity oraz bilety na festiwal znajdziecie na stronie festiwalu: mdag.pl.
Zaloguj się, aby zostawić komentarz.