Joanna Warsza na początek swojej 5-letniej kadencji pokazuje zapomnianą wystawę Aby’ego Warburga, Gertrud Bing i Fritz Saxl, łącząc zainteresowanie planetami z planetarną świadomością dziś.
Od jesieni Joanna Warsza jest kuratorką miasta Hamburg. Jej zadaniem jest zaproponowanie corocznej odsłony projektu związanego z pięcioma elementami, poczynając od kosmosu, oraz zajmowanie się i analiza kolekcji sztuki publicznej w Hamburgu, gdzie znajduje się dużo bardzo ciekawych antyfaszystowskich pomników z lat 80.
Joanna Warsza przygotowuje pięcioletni program oparty na żywiołach: niebu, ogniu, powietrzu, ziemi i wodzie
Czy możliwe jest dziś tworzenie wspólnoty opartej na współodczuwaniu, planetarnej odpowiedzialności i redefinicji pamięci? Projekt kuratorski „From the Cosmos to the Commons” Joanny Warszy realizowany w Hamburgu to odpowiedź na potrzebę spowolnienia, refleksji i nowego myślenia o sztuce publicznej, nie jako trwałym monumencie, ale jako relacyjnym, wspólnotowym procesie.
W świecie zdominowanym przez cykle krótkotrwałych wydarzeń, spektakularnych biennale i instytucjonalnego pośpiechu projekt Joanny Warszy „From the Cosmos to the Commons” proponuje zupełnie inne tempo. Kuratorka na zaproszenie Hamburger Kunsthalle oraz partnerskich instytucji takich jak Kunsthaus Hamburg, Deichtorhallen i Planetarium Hamburg przygotowuje pięcioletni program oparty na żywiołach: niebu, ogniu, powietrzu, ziemi i wodzie. Każdy rok poświęcony jest jednemu z nich, a wspólnym mianownikiem całego przedsięwzięcia jest pytanie: jak dziś myśleć o planetarnej wspólnocie?
– Zamiast jednorazowego fajerwerku chciałam stworzyć coś bardziej zrównoważonego, opartego na czasie, miejscu i relacji – mówi Joanna Warsza. Jej projekt wyrasta z przekonania, że zarówno wspólnota, jak i sztuka publiczna wymagają dziś nie tylko redefinicji, ale też ponownego przemyślenia podstawowych kategorii takich jak obecność, pamięć czy współodczuwanie.
Od Warburga do współczesności
Punktem wyjścia dla pierwszego roku i tematu nieba stała się zapomniana wystawa Aby’ego Warburga, Gertrud Bing i Fritz Saxl „Image Collection on the History of Astrology and Astronomy” z 1930 roku (rok po śmierci Warburga), poświęcona astrologii i astronomii. Pokaz ten, zrealizowany w hamburskim planetarium, stanowił próbę zrozumienia relacji między wiedzą naukową a mitologiczną narracją. Warburg, pionier ikonologii, interesował się tym, w jaki sposób ludzkość odczytuje niebo, by zrozumieć siebie i swoje miejsce na ziemi.
Wystawa nie wyjechała, jak większość spuścizny Warburga, do Londynu w 1933 roku. W trakcie wojny i przez dziesiątki lat zalegała w jednej z przestrzeni planetarium, do momentu, kiedy w latach 80. została odnaleziona przez Uwe Flecknera, zdeterminowanego studenta i badacza Warburga. 95 lat później wystawę ponownie pokazano praktycznie w niezmienionym stanie, zaprojektowaną przez José Délano. Na wystawie „From the Cosmos to the Commons” zaprezentowano szereg dzieł sztuki współczesnej, które dialogują z dziedzictwem wystawy Aby’ego Warburga oraz tematyką astrologii i astronomii. Wśród prac można znaleźć m.in. „Pole słoneczników” Agnes Denes, odnoszące się do naturalnych cykli planetarnych, zegar słoneczny inspirowany średniowieczną islamską nauką Salwy Aleryani czy przedstawienie starożytnej bogini Nut, która według egipskich wierzeń każdego wieczoru połykała słońce i rodziła je na nowo o świcie, autorstwa Hody Tawakol.
Prace, które rozmieszczone są zarówno wewnątrz Planetarium Hamburg, jak i na terenie otaczającego go Stadtparku, tworzą przestrzenną mapę refleksji nad niebem i ziemią. Współcześni artyści i artystki wykorzystują język instalacji, rzeźby, sztuki efemerycznej i konceptualnej, by eksplorować pytania o to, co znaczy „żyć planetarnie” w epoce kryzysów klimatycznych i społecznych. Wystawa łączy duchowość z polityką, logikę cyklu z ideą kompostowania, magię z racjonalnością, proponując nowe sposoby myślenia o wspólnotach i kosmicznej współobecności.
Dodatkowo w Kunsthaus Hamburg odbywa się wystawa Anny Nowak „Between Stars and Signals”, która śledzi ewolucję systemów nawigacyjnych od gwiazd i rytmów natury, przez analogowe instrumenty, aż po dzisiejsze cyfrowe technologie oparte na danych i algorytmach. Wystawa ukazuje, jak zmieniające się sposoby orientowania się w przestrzeni i czasie odzwierciedlają nasze przeobrażające się relacje ze światem, z naturą i sobą nawzajem. Prezentowane prace artystek i artystów łączą intuicyjne, kosmiczne języki z narzędziami rzeczywistości rozszerzonej i wirtualnej, by badać granice między świadomością a kontrolą. Projekt stawia pytanie, czy technologia zbliża nas do głębszego zrozumienia wszechświata, czy oddala od pierwotnego doświadczenia bycia w świecie.
Spowolnienie jako strategia kuratorska
Projekt „From the Cosmos to the Commons” jest również kuratorskim manifestem spowolnienia. W opozycji do intensywnych, często jednorazowych biennale Warsza proponuje program rozpisany na lata, oparty na ciągłości, procesualności i relacyjności. Wspólnota nie powstaje tu z wielkich gestów, ale z powtarzalnych, rozciągniętych w czasie działań: interwencji artystycznych, warsztatów, spotkań i gestów obecności. – To moje własne spowolnienie biennale. Pracowałam przy wielu takich wydarzeniach i wiem, jak bardzo są wyczerpujące i jednorazowe. „From the Cosmos to the Commons” to bardziej ekologiczne podejście zarówno w sensie środowiskowym, jak i społecznym – tłumaczy kuratorka.
Sztuka wspólna zamiast monumentalnej
Jednym z kluczowych elementów projektu jest przemyślenie na nowo kategorii sztuki publicznej. Warsza sięga tu do tradycji tzw. counter monuments – antypomników, które w Hamburgu mają szczególnie silne konotacje. W latach 80. to właśnie tu narodziła się idea pomników krytycznych, które nie dominują w przestrzeni, lecz skłaniają do refleksji i emocjonalnego zaangażowania. Dla Warszy sztuka publiczna to nie konstrukcja ze spiżu, ale forma czułej obecności. – Nie chodzi o to, żeby wznosić nowe pomniki, ale by pytać: co już istnieje, co wymaga rewizji, jak można tymczasowo interweniować w przestrzeń miasta – podkreśla.
Przykłady takich działań będą pojawiać się przez cały okres trwania programu nie jako gotowe obiekty, ale jako procesy, relacje, gesty i działania z lokalnymi społecznościami. Wspólnota, o którą chodzi Warszy, nie opiera się na narodowej czy ideologicznej tożsamości, ale na codziennej praktyce bycia razem, słuchania i współdziałania.
Commons jako przyszłość
Tytuł „From the Cosmos to the Commons” wskazuje na ruch: od tego, co uniwersalne, abstrakcyjne i ponadjednostkowe, ku temu, co wspólne, codzienne, relacyjne. Wspólnota, o której mówi Warsza, nie ma formy zamkniętej, jest raczej propozycją otwartą, która ewoluuje w czasie. To wspólnota budowana przez ludzi, którzy są gotowi słuchać siebie nawzajem, reagować na lokalne konteksty i nie unikać trudnych pytań również o kolonializm, pamięć, wykluczenie czy ekologię.
– Zastanawiałam się, jaki mamy wspólny mianownik jako mieszkańcy i mieszkanki Ziemi. Są to właśnie żywioły, elementarne siły, którym zawdzięczamy egzystencję, ale które także mogą nas zniszczyć. Chciałam, by ten projekt wynikał z planetarnego myślenia o wspólnocie, o tym, że musimy fundamentalnie przemyśleć dobra wspólne – mówi Warsza.
W tym sensie „From the Cosmos to the Commons” to nie tylko projekt kuratorski, ale także eksperyment społeczny, który próbuje odpowiedzieć na pytanie: jak dziś tworzyć przestrzeń dla sztuki, która nie służy kontemplacji, ale uczestnictwu? Jak odzyskać poczucie wpływu w świecie, który coraz częściej sprawia wrażenie nieprzewidywalnego i nieoswojonego? Cały projekt oparty jest na dialogu zarówno z instytucjami, jak i z osobami artystycznymi oraz mieszkankami i mieszkańcami Hamburga.
Kuratorowanie rozumiane jest tu nie jako układanie wystawy, ale jako długofalowe budowanie relacji. Warsza nie proponuje gotowych odpowiedzi, lecz zaprasza do wspólnego procesu, w którym najważniejsze są uważność, czas i gotowość do słuchania. – Sztuka publiczna to sztuka, która współegzystuje ze spacerem czy z randką. Na którą natykasz się przypadkowo, która nie pretenduje do tego, żeby być najważniejszą i zabierać całą twoją uwagę, która jest częścią życia. Sztuka publiczna to też forma wysyłania do siebie sygnałów opartych na filozofii, historii, polityce, a nie na komercyjnym przejmowaniu miasta, dlatego jest niezbędna w naszych czasach pełnych polaryzacji i uproszczeń – mówi kuratorka.
To także próba kuratorowania nie tylko przestrzeni, ale i czasu, a może wręcz: czasu wspólnego. Bo jeśli przyszłość ma być wspólna, to musimy nauczyć się jej razem doświadczać z całą jej niepewnością, złożonością i nadzieją.
Zaloguj się, aby zostawić komentarz.