Najbardziej modowy spektakl sezonu

„Genialna przyjaciółka” to spektakl stworzony z włoskich ikon przełomu XX i XXI wieku. Wyreżyserowana przez Weronikę Szczawińską sztuka powstała w oparciu o kultową powieść Eleny Ferrante, wzornictwo Memphis Group i modę Gianniego Versace. Kostiumy i scenografię zaprojektował artysta Karol Radziszewski. 

Ten rok należy do marki Versace. Versace to dziś najczęściej wymawiane włoskie nazwisko. Konkurować z nim mogą jedynie były premier Silvio Berlusconi, który wrócił do polityki na fali triumfującego populizmu i Elena Ferrante, najsłynniejsza i jednocześnie najbardziej anonimowa włoska pisarka XXI wieku. W reklamie wiosenno-letniej kolekcji Versace wystąpiły supermodelki, które, niemal do utraty tchu, powtarzają frazę: Versace, Versace, Versace. Naomi Campbell, Christy Turlington, Gisele Bündchen, Irina Shayk, Raquel Zimmermann, Natalia Vodianova, Gigi Hadid… noszą ubrania wzorowane na najsłynniejszych projektach Gianniego Versace, twórcy modowego imperium. Historię śmierci kreatora opowiada manieryczny serial „Zabójstwo Versace: American Crime Story”, w którym zagrali między innymi: Ricky Martin i Penelope Cruz. Premiera filmu odbyła się w styczniu 2018 roku. Chwilę wcześniej Donatella Versace otrzymała tytuł Fashion Icon UK Fashion Award. Wiosną w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku otworzy się sponsorowana przez dom mody wystawa „Heavenly Bodies: Fashion and the Catholic Imagination”. Donatella Versace jest też na okładce „The Economist 1843”.

Nieoficjalny rok Versacego ma też swój nieoficjalny odprysk w Polsce. Ubrania, tkaniny i tak cenione dziś podróbki Versace zinterpretował Karol Radziszewski – polski artysta, którego prace pokazywane są na całym świecie. Radziszewski wystawiał między innymi w Kunsthalle Wien, New Museum w Nowym Jorku i Whitechapel Gallery w Londynie. Wspólnie z mediolańską firmą Marios stworzył też kolekcję mody MARIOS DIK. Karol Radziszewski odpowiada za kostiumy i scenografię „Genialnej przyjaciółki”.

Przyjaciółka obnaża

Premiera wyreżyserowanego przez Weronikę Szczawińską przedstawienia odbyła się 17 lutego w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu. Sztuka jest literackim kolażem stworzonym na bazie powieści Eleny Ferrante – „Genialna przyjaciółka” i powieściowego cyklu neapolitańskiego, który ta książka otwiera. Dzieło znalazło się na liście 20. najważniejszych książek XXI wieku według BBC, a magazyn „Time” uznał Ferrante za jedną ze 100 najbardziej wpływowych osób 2016 roku. 

Prolog wydanej w 2011 roku „Genialnej przyjaciółki” rozpoczyna się od sceny, w której sześćdziesięcioletnia Elena Greco dowiaduje się o zniknięciu przyjaciółki z dzieciństwa. Informacja wywołuje w narratorce fale wspomnień. Aktorki i aktorzy Teatru Współczesnego we Wrocławiu (Mariusz Bąkowski, Anna Błaut, Anna Kieca, Ewelina Paszke–Lowitzsch, Jerzy Senator, Paulina Wosik) fenomenalnie odgrywają te wspomnienia. Weronika Szczawińska stworzyła portret dziewczyny dorastającej w XX-wiecznym Neapolu. Elena opowiada na scenie o pierwszej miesiączce, rosnących piersiach, pierwszym seksie, o traumach, strachach i namiętnościach, które towarzyszą dziewczynie przeistaczającej się w kobietę. Elena (czasem zmieniająca się w zaginioną przyjaciółkę) mierzy się też z własnym pochodzeniem, z domem, który nie był ani elitarny, ani profesorski, a także z ciałem, które nigdy nie było wystarczająco seksowne. „Genialna przyjaciółki” to opowieść o niedosycie, niedopasowaniu, wstydzie, o tabu, które spowija kobiece ciała i emocje.

Elena Greco mierzy się również z własną neapolitańskością, z normami, które decydują o tym, czy stanie się członkinią lokalno-narodowej grupy. Fragmenty dotyczące włosko-neapolitańskiej tożsamości przypominają „Transatlantyk” Witolda Gombrowicza, najgenialniejszy i najbardziej wnikliwy literacki portret Polski i Polaków. „Genialna przyjaciółka”, podobnie jak „Transatlantyk”, obnaża narodowe klisze, ujawnia karykaturalność pomników oraz opresyjność figur i funkcji społecznych, np. figury matki i pisarki.

Anty-nacjonalistycznej i anty-szowinistycznej sztuce towarzyszy moda Versacego. Kostiumy pokrywa błyszczący meander – antyczny ornament, który Gianni Versace reprodukował i reinterpretował na ubraniach, podobnie jak popularne w starożytnej Grecji palmety – ornamenty naśladujące liście palmy. Versace, łamiąc modowe zasady, mierzył się jednocześnie z włoską tradycją i antyczną sztuką. Na ubraniach do „Genialnej przyjaciółki” dominuje złoto, pojawiają się lamparcie cętki, białe biodrówki i słynne, bogato zdobione koszule z jedwabiu. Kostiumy przypominają projekty z wiosennej kolekcji Versace, która jest hołdem złożonym Gianniemu przez jego siostrę Donatellę.

Memphis – wbrew zasadom

Do ikon włoskiej sztuki użytkowej nawiązuje także scenografia „Genialnej przyjaciółki”. Radziszewski odwołał się do twórczości Memphis Group. Uwielbiana przez Davida Bowie’go i Karla Lagerfelda grupa designerów zadebiutowała w 1981 r. w Mediolanie, podczas Salone Internazionale del Mobile. Przewodniczył jej Ettore Sottsass, twórca słynnej czerwonej maszyny do pisania „Valentine” (1969r.). Styl Memphis powstał w opozycji do monochromatycznego, eleganckiego, funkcjonalnego, racjonalnego modernizmu. Memphis Group to postmodernizm. Krzykliwe kolory, nieoczekiwane zestawienia barw, skośne linie, wielokąty, zabawa, irracjonalizm, zuchwałość, erotyzm, prymat urody nad funkcjonalnością. Artyści grupy Memphis łamali reguły, ich meble były celowo „źle” zaprojektowane.

Przestrzeń sceniczna „Genialnej przyjaciółki” też powstała wbrew zasadom. W teatrze nie ma tradycyjnej sceny i widowni, nie widać ścian, jest za to otoczona czarną otchłanią podłoga, na której stoją meble a la Memphis. Publiczność wkomponowano w przestrzeń sceniczną, której aranżacja jest fantazją na temat salonu, jadalni, kawiarni, garderoby, domu rodzinnego… Jeden z mebli jest reinterpretacją regału „Casablanca” i kredensu „Carlton” – głośnych projektów Ettore Sottsassa z pierwszej kolekcji Memphis Group. Wyróżniają je półki w kształcie uniesionych ramion. Na przypominającym szachownice stoliku stoi czajnik z gwizdkiem-ptaszkiem – przebojowy projekt Michaela Gravesa z 1985 r. Wielobarwne krzesła przypominają z kolei „Palace” – słynne krzesło George’a Sowdena, uformowane z różnokolorowych linii. Meblowy kolaż uzupełniają abstrakcyjne, wielokolorowe rzeźby.

Genialne przedstawienie

Szczawińska i Radziszewski stworzyli fascynujące dzieło sztuki, którego tłem i punktem wyjścia jest pełna sprzeczności włoska tożsamość. Tożsamość skonstruowana z estetyk wywodzących się z dwóch skrajnie różnych włoskich metropolii. Neapolitańska wulgarność, piękno i niekrzesanie łączą się w „Genialnej przyjaciółce” z wywrotowym, popowym wzornictwem mediolańskiego Memphis Group, glamourowym, gejowskim designem Versacego i feministyczną, anty-establishmentową powieścią i postawą Eleny Ferrante.

Artystka jest jedną z najsłynniejszych i jednocześnie najbardziej nieznanych pisarek na świecie. Ferrante to tylko pseudonim. Pisarka nigdy nie ujawniła swej prawdziwej tożsamości, a jej imponująca kariera rozwinęła się wbrew jakimkolwiek marketingowym schematom. Elena Ferrante nie pokazuje się w mediach, nie ujawnia swojego wizerunku, a na pytania odpowiada zwykle za pośrednictwem internetu, nie uczestniczy też w spotkaniach literackich. Elena Ferrante jest genialną rewolucjonistką. Na podstawie jej twórczości powstało we Wrocławiu genialne przedstawianie.

„Genialna przyjaciółka” Teatr Współczesny we Wrocławiu

reżyseria: Weronika Szczawińska

dramaturgia: Piotr Wawer jr

scenografia i kostiumy: Karol Radziszewski

muzyka: Krzysztof Kaliski

obsada: Mariusz Bąkowski, Anna Błaut, Anna Kieca, Ewelina Paszke–Lowitzsch, Jerzy Senator, Paulina Wosik

najbliższe przedstawienia: 4 i 9 kwietnia, 11, 12, 13 maja