„Vogue Polska” x BMW Art Academy: Ukraiński artysta Nikita Kadan

Dzieła Nikity Kadana można spotkać w najważniejszych galeriach i muzeach świata, były obecne na Biennale w Wenecji i rozmaitych targach sztuki, chociaż on sam jest w Kijowie, z dala od rodziny, która schroniła się przed wojną na Zachodzie.

W swojej artystycznej praktyce wykorzystuje malarstwo, rysunek, fotografię, rzeźbę, instalację, wideo. Skupia się na historii Ukrainy w jej politycznym, społecznym i artystycznym wymiarze, porusza się po skomplikowanym terenie między pamięcią a zapomnieniem oraz różnymi ideologiami politycznymi, lecz ignoruje jednowymiarowe definicje utopii lub dystopii, aby spojrzeć na nie bardziej czułym i obiektywnym okiem. Krytykuje też neokapitalistyczny „porządek”, który zastąpił skądinąd wadliwe socjalistyczne ideały i wartości, pozostawiając po sobie domagającą się wypełnienia próżnię społeczną. Wykorzystuje dziedzictwo XX-wiecznej awangardy, która „zburzyła” wizualne parametry codziennego życia, i spogląda na polityczne paradoksy przeszłości. Nie jest zainteresowany tworzeniem usypiającego czujność piękna, chce, by jego sztuka była czymś więcej niż tylko estetycznym doświadczeniem, by dotykała ludzi, otwierała oczy, zachęcała do dialogu i krytycznego myślenia, sięga więc do poetyckiej wyobraźni, archiwów, współpracuje ze specjalistami, naukowcami z różnych dziedzin i w ten sposób próbuje budować nową przyszłość dla Ukrainy na ruinach i popiołach.

Nikitę poznałem ponad 10 lat temu w dawnym Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie. Przyjechał w ramach wymiany polsko-ukraińskiej i współpracy z Pinchuk Art Centre w Kijowie. Na wystawie Korekty odniósł się do ciała, które nie jest własnością prywatną obywateli, lecz staje się przedmiotem zawłaszczania, dyscyplinowania i korygowania przez władzę. Poruszające posłuszeństwo przedstawionych na porcelanowych talerzach postaci, niewytłumaczalny spokój ich ciał w obliczu doświadczanej krzywdy, nawiązuje do sowieckiej estetyki ilustrowanej encyklopedii medycznej. W kilku lightboxach i akwarelach Kadan odwołał się też do architektury będącej polem manifestacji władzy, ale też symbolem wykorzystanego „ciała” miast, podzielonego na kawałki i wystawionego na sprzedaż. W jego wizji nowe plany i kierunki rozwoju obracają się przeciwko mieszkańcom, a obecny w codziennej ukraińskiej rzeczywistości duch sowieckiej przeszłości staje się wskazówką do zrozumienia przyczyn późniejszych konfliktów.

Zaledwie rok od wystawy w CSW w Ukrainie wywiązała się publiczna debata dotycząca przeszłości i przyszłości kraju próbującego odgrodzić się od rosyjskich wpływów i osadzić w społeczności zachodnioeuropejskiej. Dwa wybitne obrazy olejne Kadana – „Poeta I” i „Poeta II” nawiązują do tego okresu. Przedstawiają ujęte w ciasnym kadrze pomniki: zniszczony w ramach dekomunizacji pomnik żołnierza radzieckiego z charakterystycznym hełmem i ocalały pomnik partyzanta z wymownym spojrzeniem w przyszłość. Elementem konceptualnym łączącym oba obrazy są mniejsze, centralnie „wklejone” przez Nikitę – symbolizujące potencjał minionych możliwości – portrety Picassa i Chlebnikowa, które w 1922 roku wykonał Boris Kosarev z Charkowa. – Te obrazy pokazują kruchą równowagę między życiem a przetrwaniem. A do życia potrzebujemy kultury. Interesowało mnie również, jak kultura przetrwała w czasie wojny – mówi artysta.

Wojna w Ukrainie nie rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku, trwa już od ponad dziewięciu lat. Przed 2014 rokiem zaangażowani politycznie artyści stanowili zaledwie ułamek ukraińskiej sceny artystycznej, na której wcześniej dominowało malarstwo postmodernistyczne. Po protestach z lat 2013–2014 i aneksji Krymu przez Rosję sytuacja uległa zmianie, a sztuka społecznie zaangażowana zyskała na znaczeniu. Dzieła Nikity Kadana można spotkać w najważniejszych galeriach i muzeach świata, były obecne na Biennale w Wenecji i rozmaitych targach sztuki, chociaż on sam jest w Kijowie, z dala od rodziny, która schroniła się przed wojną na Zachodzie. Artysta doświadcza rosyjskiej agresji, relacjonuje ciągłe alarmy bombowe, mieszkanie w schronie, brak dostaw prądu, wody... Tworzy, chcąc zwrócić uwagę świata na swój kraj, ochronić jego ponownie niszczone dziedzictwo. Pragnie uczynić go ważnym punktem odniesienia dla dzisiejszych debat o przyszłości nie tylko Ukrainy, ale też Europy i świata. Doszukuje się prawdy i przypomina, że historia nierozerwalnie związana jest z pamięcią i zapominaniem zarówno z perspektywy jednostki, jak i całych społeczności. – W moich pracach staram się odzwierciedlić rzeczywistość, w której żyjemy. Chcę pokazać ludziom to, czego nie widać na co dzień. Nie jestem zadowolony z sytuacji, w której się znajdujemy, i mam nadzieję, że moje prace pomogą przyciągnąć uwagę do problemów, z którymi się mierzymy – mówi Kadan.