Financial anxiety. Jak stres związany z pieniędzmi wpływa na życie?

Bywa tak silny, że oddziałuje na każdy obszar życia. Destabilizuje, blokuje i może prowadzić do poważnych konsekwencji. Objawia się w różnych sytuacjach, utrudniając codzienne funkcjonowanie. O niepokoju związanym z finansami opowiada psychoterapeutka i psycholożka Monika Machnicka.

Teoretycznie wszystko jest w porządku. Stała pensja, zatrudnienie. Dlaczego więc, mimo stabilnej sytuacji finansowej, pojawia się lęk? Financial anxiety to coś więcej niż tylko zamartwianie się stanem konta. – Lęk związany z pieniędzmi rzadko dotyczy wyłącznie ich wartości materialnej. Najczęściej pojawia się, gdy zabezpieczenie finansowe staje się symbolem bezpieczeństwa, kontroli nad własnym życiem, poczucia wartości czy sprawczości – zauważa psychoterapeutka Monika Machnicka.

Czym jest i jak objawia się lęk finansowy

Elizabeth Husserl, doradczyni inwestycyjna i autorka książki „The Power of Enough: Finding Joy in Your Relationship with Money”, mówi jasno: pieniądze nigdy nie są tylko kwestią dolarów, funtów czy złotówek. – Pieniądze bywają symbolem miłości, akceptacji i wartości, zwłaszcza jeśli w dzieciństwie nagrody i kary były z nimi powiązane (np. „dostaniesz, jak zasłużysz”). Gdy ktoś czuje się bezradny w relacjach, kontrola nad wydatkami i oszczędnościami staje się jedyną przestrzenią, gdzie ma pozorną władzę – wyjaśnia psycholożka Monika Machnicka. Dla innych pieniądze są częścią tożsamości w duchu „ile mam, tyle jestem wart”. – Możemy więc obawiać się nie tylko braku środków, lecz także poczucia bycia gorszym od innych, utraty twarzy, statusu. Pieniądze mogą dawać złudne poczucie kontroli, iluzję bezpieczeństwa – dodaje.

Lęk finansowy może objawiać się obsesyjnym oszczędzaniem każdej złotówki, nadmierną kontrolą wydatków lub wyobrażaniem sobie katastroficznych scenariuszy – na przykład utraty wszystkich oszczędności. – Może wpływać na podejmowanie decyzji, relacje, styl życia, a także zdrowie psychiczne. Osoba może unikać inwestycji, zmiany pracy czy nowych aktywności z obawy przed stratą. Brakuje jej odwagi, by próbować czegoś nowego czy podróżować – wylicza ekspertka.

Dla kogoś, kto zmaga się z lękiem finansowym, pieniądze stają się tematem wysoce emocjonalnym.
– Mogą prowadzić do kontrolowania partnera, ukrywania wydatków czy nieustannych konfliktów. Nadmierne oszczędzanie, rezygnacja z przyjemności czy inwestowania w siebie w dłuższej perspektywie obniżają jakość życia – podkreśla Monika Machnicka.

Lęk potęgują też bodźce zewnętrzne. – Współczesna kultura silnie łączy sukces z finansami, co wzmacnia presję i lęk, że „nigdy nie będę mieć dość”. Media społecznościowe podsycają porównania. Inni pokazują wyjazdy, zakupy, styl życia, a to może wywoływać poczucie deficytu. Nie bez znaczenia są też inflacja i rosnące koszty życia – dodaje psycholożka.

Skąd bierze się financial anxiety

Lęk finansowy jest często głęboko i mocno zakorzeniony. Jego źródeł można szukać w doświadczeniach z dzieciństwa, postawach rodzinnych, traumach finansowych czy mechanizmach psychologicznych. – Dzieci wychowujące się w atmosferze niepewności finansowej, wśród ciągłych rozmów o braku pieniędzy i kłótni dorosłych o wydatki, patrzące na zmartwionych rachunkami rodziców, mogą uwewnętrznić przekonanie, że świat jest niestabilny, a brak pieniędzy oznacza katastrofę. Jeśli rodzice prezentowali postawę lękową, np. że „pieniądze zawsze mogą się skończyć”, dziecko mogło przejąć taki sposób myślenia. Traumy finansowe, takie jak utrata pracy, bankructwo, zadłużenie, mogą prowadzić do nadmiernej czujności i lęku przed powtórką – zaznacza.

Lęk o pieniądze, jak zauważa psychoterapeutka, bywa też zastępczym nośnikiem innych, trudniejszych do nazwania emocji, takich jak strach przed samotnością czy utratą kontroli.

Pozostawanie w przewlekłym stanie lęku potrafi całkowicie zdominować codzienność. – Może prowadzić do zaburzeń snu, napięć somatycznych, poczucia winy przy wydawaniu nawet niewielkich kwot. Osoba w chronicznym stresie finansowym zaczyna myśleć mniej racjonalnie i podejmować gorsze decyzje, co paradoksalnie pogłębia problem – zauważa psycholożka.

A ten przekłada się na każdy obszar codzienności. – Ktoś może unikać partnera, który zarabia więcej, lub tkwić w toksycznym związku z obawy przed samodzielnym utrzymywaniem się. Pojawia się asymetria w relacjach. Trudno wtedy o budowanie zdrowych stosunków, jeśli pieniądze stają się osią kontroli i lęku – wyjaśnia Machnicka. Lęk może też prowadzić do oszczędzania na zdrowiu. – Osoby zmagające się z financial anxiety często odkładają wizyty lekarskie, unikają badań, wybierają tanie i niezdrowe jedzenie – mówi ekspertka.

Sposoby, by zniwelować lęki związane z pieniędzmi

Nierozpoznany i niezaopiekowany lęk może prowadzić do poważnych konsekwencji, dlatego tak ważne jest, by sięgnąć po pomoc. – Kluczowe jest zrozumienie, skąd wzięły się nasze przekonania na temat pieniędzy. Czy odziedziczyliśmy je po rodzinie? A może wynikają z konkretnych doświadczeń? W tym zakresie nieocenione może być wsparcie terapeuty. Gdy lęk zaczyna przejmować kontrolę nad codziennością, warto podjąć terapię, by popracować z niepokojem oraz przekonaniami dotyczącymi bezpieczeństwa i własnej wartości – tłumaczy Monika Machnicka.

Pomocne mogą być też techniki relaksacyjne, nauka rozróżniania między realnym zagrożeniem a tym wyobrażonym. – Warto zastępować katastroficzne myśli bardziej realistycznymi. Pomaga też prowadzenie budżetu i stworzenie poduszki bezpieczeństwa. To daje poczucie kontroli. Zrozumienie, jak działają finanse, oszczędzanie czy inwestowanie również zmniejsza poczucie chaosu – dodaje ekspertka. I doradza stopniowe pozwalanie sobie na drobne przyjemności. – Po to, by przełamać lęk, że każda wydana złotówka to strata – wyjaśnia.