Wielkie Arkana tarota: Papież. Co symbolizuje ta karta i jak ją odczytywać?

Papież, piąta karta Wielkich Arkanów tarota, odnosi się do duchowości zinstytucjonalizowanej, która opiera się na autorytecie. Bywa też nazywana kartą Hierofanta – wówczas nabiera charakteru transformacyjnego i transcendentalnego.  

Podobnie jak w przypadku duetu Cesarzowej i Cesarza karta Papieża odpowiada na kartę Arcykapłanki. Podczas gdy II karta Wielkich Arkanów tarota mówiła o duchowości związanej z naturą, intuicją, wiedzą tajemną, karta V odnosi się do duchowości zinstytucjonalizowanej. Ma ona charakter strukturalny i hierarchiczny, opiera się na kulturowo skojarzonym z męskością autorytecie. Piąta karta Wielkich Arkanów bywa też nazywana Hierofantem w nawiązaniu do kultury starożytnej Grecji.

W najstarszych, renesansowych ikonografiach tarota, jak w taliach Visconti-Sforza czy marsylskiej, Papież odnosi się do głowy Kościoła katolickiego

Ikonografia tej karty jest tym samym bardziej umieszczona w kontekście historycznym niż ezoterycznym. W pochodzącej z 1450 roku włoskiej talii to autorytet duchowy, gwarant boskiego porządku na ziemi. 

Papież ubrany został w uroczyste szaty pontyfikalne – na jego głowie znajduje się potrójna tiara, w prawej ręce trzyma potrójny krzyżowy pastorał, czyli krzyż papieski. Potrójna tiara symbolizować ma potrójną władzę: niebiańską, duchową i ziemską, bywa również interpretowana jako symbol księcia kapłanów, króla świata i pasterza dusz. W czasach wczesnego renesansu papieska tiara oznaczała władzę nie tylko symboliczną, lecz także realną władzę polityczną. Krzyż papieski trzymany w lewej ręce może sugerować, że posiadana władza została Papieżowi nadana, a nie uzyskana siłą. Sama postawa figury Papieża znamionuje już jego majestat – osadzona na bogato zdobionym tronie, jest pełna godności, ale nie arogancka, wskazuje na kontemplacyjną naturę i oddanie sferze duchowej. Dominującymi kolorami są złoto, biel i purpura – symbole majestatu, duchowości i czystości. Jednocześnie figura ta jest mocno hieratyczna, podkreślająca rolę struktury i instytucjonalny charakter duchowości w formie religii.

W pochodzącej z XVII wieku, ale prezentującej bardziej uproszczony, ludowo-średniowieczny styl talii marsylskiej samej figurze Papieża towarzyszy dwóch akolitów, których sylwetki zarysowują się u dołu przedstawienia. Ich postaci symbolizują przekaz tradycji, nauki i rytuału. W tej francuskiej talii Papież, ubrany znacznie skromniej, prawą rękę wznosi w geście błogosławieństwa, wskazując na swoje pośrednictwo między niebem a ziemią. Władza instytucjonalna nie jest w tej wersji tak istotna, jak w talii Visconti-Sforza, a na pierwszy plan wybijają się sam duchowy autorytet Papieża i duchowa transmisja wiedzy wobec jego uczniów.

Autorytet Papieża rozwija stworzona w 1909 roku ezoteryczna talia Raider-Waite-Smith

Przy tym strój liturgiczny, w który przyobleczona jest jego figura, jest bogatszy, a jego kolorystyka – czerwień, biel, błękit i złoto – symbolizuje kolejno energię i ducha w działaniu, czystość oraz niebo i boskie światło. Dwaj akolici w ujęciu Raider-Waite-Smith odziani są w szaty liturgiczne przyozdobione florystycznym haftem w róże i lilie. Oznaczają oni, oprócz relacji wiedzy, godzenie przeciwieństw w obrębie nauki duchowej – cielesności i duchowości, intuicji i rozumu. W tej wersji karty znajdujące się w tle dwie kolumny przypominają filary z karty Arcykapłanki, są jednak bardziej strukturalne i dualistyczne, ukazując dobro i zło, światło i cień. 

W eklektycznej, łączącej elementy greckiego antyku, judaizmu i chrześcijaństwa talii z początku XX wieku piąta karta nazwana jest Hierofantem. Nazwa postaci antycznego najwyższego kapłana Wielkich Misteriów Eleuzyńskich wywodzi się z członów τά ίερά i ραίοω, co oznaczałoby w starogreckim „objawianie tego, co święte”. Główny celebrans misteriów ku czci bogini Demeter i Kory (Persefony) to duchowy przewodnik, odpowiedzialny za przekazywanie świętych nauk, których nie można było spisywać ani ujawniać osobom nieinicjowanym. 

Rola Hierofanta miała charakter transformacyjny i miała prowadzić uczestnika misteriów ku transcendencji 

Hierofant, autorytet kapłański o randze królewskiej, pochodził z rodu Eumolpidów, jednej z najstarszych i najświętszych rodzin w Eleusis. Podczas misteriów występował w złotym stroju ceremonialnym, mając przywilej objawiania świętych symboli oraz słów mocy (logos) w mistycznym akcie, który tysiące uczestników misteriów miał zaprowadzić do przebudzenia (epopteia). Hierofant byłby zatem bliższy niż Papież figurze Arcykapłanki, bo objawienie wiedzy za jego pośrednictwem ma charakter sakralny. Jego rola miała charakter transformacyjny i miała prowadzić uczestnika misteriów od profanum do sacrum – od niewiedzy do uświęcenia.

Współcześnie karta Papieża/Hierofanta często bywa interpretowana negatywnie, nie jako postać przewodnika, ale opresora. W tej perspektywie religia instytucjonalna postrzegana jest jako negatywny hierofant, strzegący wiedzy, ale jej nieobjawiający. Z takim podejściem mamy do czynienia między innymi w talii tarota Thot autorstwa Aleistera Crowleya. 

Według Junga rytuał Misteriów Eleuzyńskich, które symbolizuje Hierofant, mówi o dostępie do nieświadomości

Jeżeli w tradycji psychoanalizy freudowskiej figurę Papieża można kojarzyć z instancją superego, to w psychoanalizie Carla Gustawa Junga antyczna postać Hierofanta jest reprezentacją archetypu Starego Mędrca, mistrza duchowego strzegącego przejścia między świadomością a nieświadomością. Jest on swoistym przewodnikiem na drodze ku psychicznej przemianie. Według Junga rytuał Misteriów Eleuzyńskich, które symbolizuje Hierofant, z symboliką zejścia do podziemi i odrodzenia, mówi o dostępie do nieświadomości, spotkaniu z cieniem i odrodzeniu psyche przez integrację przeciwieństw.

Karta Papieża, znana również jako Hierofant, pozostaje wielowymiarowym symbolem duchowego przewodnictwa, przekazu tradycji i transformacji poprzez inicjację. Jego postać, obecna w różnych wariantach ikonograficznych i kulturowych, oscyluje pomiędzy autorytetem instytucjonalnym a mistycznym strażnikiem sacrum. Współczesne interpretacje, odwołujące się zarówno do psychoanalizy, jak i duchowości poza systemami religijnymi, pokazują, że figura ta nieustannie ewoluuje, zachowując jednocześnie swoje archetypowe znaczenie.